Kleine doorschijnende man

De debuutroman van Erik Jan Harmens (geb. 1970) is een merkwaardig relaas over een man die wegglijdt in de afgrond van vervreemding en paranoia. Om weer greep op zijn leven te krijgen smeekt hij een oude schoolkameraad hem een contract als aandelenhandelaar aan te bieden. Want een man zonder contract is een vogel voor de kat, of om het in zijn eigen woorden te zeggen "een ster naast de poolster. Zo overschaduwd dat hij net zo goed het licht uit kan doen en in het zwarte gat kan verdwijnen, omdat niemand erom zou malen". Na lang wachten krijgt hij het verhoopte arbeidscontract. Tot rust komt hij echter niet, zijn geest blijft onverdroten doormalen. Na een blitzstart op kantoor begint hij de flaters op een te stapelen en onzinnige beleggingsstrategieën uit te denken. Zijn aandelenportefeuilles kelderen en hij wordt op non-actief gezet. Als hij na zijn 'verplichte' ziekteverlof weer in dienst treedt, mag hij als vorm van arbeidstherapie, alle jaarverslagen van beursgenoteerde bedrijven in alfabetische volgorde klasseren. Dit wordt door de man als een zinvolle en rustgevende bezigheid volbracht. Als hij het magazijn na beëindiging verlaat, blijkt de wereld niet meer dezelfde te zijn.

De protagonist is zoals de titel al aangeeft het archetype van een twijfelende en vereenzaamde stadsmens, onmachtig om uit de vicieuze cirkel van "dodo-metro-boulot" te stappen. Harmens' portrettering van deze man is onbarmhartig en leest als een psychologische en sociale striptease. De naam of achtergrond van de hoofdfiguur komen we nooit te weten, en ook plaats- of tijdsindicaties zijn er niet. Alle dwanggedachten, angsten en daden van deze gefolterde man worden echter in een lange stream of consciousness uitgegutst. De man en met hem de volledige ratrace worden in hun hemd gezet. Kleine doorschijnende man zit vol stekelige observaties over onze maatschappij en holle werkethiek. Het nine-to-fivepatroon, de prikklok en de lunchpauzes zijn de ketenen van de loonslaven. De waanzin wordt steeds grotesker, en synchroon met de mist in het hoofd van de hoofdfiguur, wordt ook de structuur en verhaallijn van de roman steeds warriger. In het slotgedeelte, 'Contract voor onbepaalde tijd', blijft nog alleen nevel over. Het hallucinerende proza van Harmens ligt in het verlengde van zijn poëzie: scherp en ritmisch, maar ook constant overspannen en in overdrive. Hij grossiert in originele beeldspraak, zo wordt vriendschap vergeleken met een steeds maar weer gepimpte club sandwich. Zijn debuutroman is een nihilistisch pièce de résistance, imponerend maar allesbehalve licht verteerbaar.

Erik Jan Harmens: Kleine doorschijnende man : roman, Nijgh en Van Ditmar Amsterdam, 2007, 237 p., ISBN 9789038890067. Distributie: WPG Uitgevers