De schaduw van Congo

>

Ik was Amerika

Ik was Amerika is een complexe maar intrigerende roman over vriendschap en liefde in barre tijden. Protagonisten zijn Dirk Winter, een Nederlandse soldaat die vocht in dienst van de Duitsers, en de zwarte Harris, een landarbeider. Beiden leren elkaar in 1943 op de katoenvelden in het zuiden van de Verenigde Staten kennen. Dirk is ondertussen door de geallieerden in Noord-Afrika gevangen genomen en naar een krijgsgevangenenkamp in Texas gedeporteerd. Hij wordt er echter redelijk goed behandeld. Het voedsel is behoorlijk en stukken beter dan wat ze aan het front aten. Overnachten doen ze in propere barakken, waar ze ook Engelse les kunnen volgen. Top of the bill is de aanwezigheid van een bibliotheek en de mogelijkheid om toneelstukken in op te voeren in een zelfgebouwd theater. Werken doen ze op de akkers van Mr. Love. Dirk moet er - als niet officier - bonen oogsten, hekken timmeren, houten schuren verven en vooral ook katoen plukken. Op diezelfde boerderij is ook Harris als tractorrijder te werk gesteld. Hij leert de onervaren Nederlander de knepen van het katoen plukken. Zo is het stiekem opvullen van de zakken met gebroken stengels en wat gruis een geijkt trucje. In ruil leert Dirk de zwarte katoenplukker enkele Nazi-liedjes en vertelt hij zijn verhaal. Er groeit al snel een innige vriendschap tussen beide mannen. De soldaat wordt bovendien ook nog eens verliefd op Ciceley, het enigmatische halfzusje van Harris en dat leidt tot een korte maar intense romance. Na de oorlog houden beide mannen contact. Zesendertig jaar later acht Dirk de tijd rijp om terug naar Amerika te reizen en zijn oude boezemvriend in Houston te bezoeken. Het leidt tot een dramatische ontknoping.

Met zijn inmiddels derde roman bevestigt de Nederlandse auteur Gustaaf Peek (1975) zijn talent als rasverteller. Hij vertelt dit weidlopende, gelaagde verhaal met veel drive en stilistisch vermogen. Zijn proza is opgesmukt met heel veel levendige diaogen en mooie, bijna filmisch aandoende beeldspraak. De verhaalstructuur is echter minder eenduidig. De hoofdstukken spelen zich respectievelijk in het heden en het verleden af. Wars van deze tijdsprongen en flashbacks, zijn er ook voortdurend veranderingen van vertelperspectief. Het is aan de lezer om bij de les te blijven en in de versnipperde, warrige weergave van deze gecompliceerde levenslopen de rode draad te blijven zien. Met veel empathie wordt de Nazi-man geportretteerd als een man van vlees en bloed die destijds om onduidelijke redenen het verkeerde pad had gekozen. Vriendschap en liefde blijken de beste remedie tegen geestelijke verwarring en het daaruit volgende foute gedrag tijdens de tweede wereldoorlog. In Amerika worden de krijgsgevangenen weliswaar goed behandeld, maar tegelijkertijd wordt de zwarte bevolkingsgroep wel onderdrukt en gediscrimineerd. Gustaaf Peek creƫert een knap tijdsbeeld van het einde van de twintigste eeuw. Op ontluisterende wijze illustreert hij hoe de scheidslijn tussen goed en kwaad dwars door het hart van ieder mens loopt.

Gustaaf Peek: ik was Amerika
Querido, september 2010